Sesin, bireylerin kendilerini söz etmelerini sağlayan en kıymetli araçlardan biri olduğunu söz eden Arş. Gör. Göksu Yılmaz, “Ses üretimi, insan bedeninde teneffüs, fonasyon (sesin meydana gelmesi) ve rezonans (konuşma sırasında ağız ve burundan geçen havanın şekillenmesi durumu) süreçlerinin birleşimiyle gerçekleşir. Bu süreçler, sesin oluşmasını ve konuşma sırasında manalı hale gelmesini sağlar. Ses sıhhatinin değerini düzgün anlamak için, sesin üretim sistemini düzgün anlamak değerlidir. Bu nedenle ses sıhhatine ait danışan eğitimlerinin birinci basamağı, ses üretim düzeneğinin anatomik ve fizyolojik olarak yeterli tanımlanmasını içerir” dedi.
Sağlıklı bir ses nasıl oluşuyor?
Sesin üretim sistemine genel olarak bakıldığında, ses üretiminin temel kaynağının akciğerlerden gelen hava akımı olduğunu kaydeden Göksu Yılmaz, “Soluk verme sırasındaki hava, trakea (soluk borusu) yoluyla üst gerçek hareket eder ve gırtlak (larinks) bölgesine ulaşır. Bu hava akımı, ses kıvrımlarının titreşmesini sağlayan temel enerjiyi oluşturur. Gırtlak içinde bulunan ses kıvrımları (vokal foldlar) ise hava akımıyla titreşerek sesin temel frekansını oluşturur. Ses kıvrımlarından çıkan ham ses, boğaz, ağız ve burun boşluklarında rezonansa girerek şekillendirilir ve duyduğumuz son halini alır. Bu nedenle sağlıklı bir sesten bahsetmek için, sesi oluşturan tüm alt düzeneklerin da sağlıklı ve sağlam olması gerekir” diye konuştu.
Hizmet bölümünde çalışanların birçok profesyonel ses kullanıcıları
Profesyonel ses kullanıcılarının (şarkıcılar, tiyatro sanatkarları, öğretmenler, avukatlar, eğitmenler, telefon/çağrı merkezi çalışanları, din vazifelileri, sıhhat çalışanları, lisan ve konuşma terapistleri) çoklukla seslerini uzun mühlet kullanmak ve/veya seslerini günlük yaşamlarındakinden daha farklı bir halde kullanmak üzere talepleri karşılamaları gerekebildiğini belirten Arş. Gör. Göksu Yılmaz, “Bu bağlamda hizmet dalında çalışanların birçoklarının profesyonel ses kullanıcıları oldukları düşünüldüğünde vokal dayanıklık ülke iktisadı için de kıymetli bir olgu olarak ele alınabilir. Zira vokal performanstaki bozulmalar/azalmalar, sırf sesin öznel algısının bozulmasına katkıda bulunmaz, tıpkı vakitte bireylerin profesyonel çalışma hayatlarını da sınırlayabilir” tabirinde bulundu.
Ses kıvrımları bayanlarda erkeklerden daha fazla birbiriyle temas ediyor
Ses kıvrımlarının, sesin meydana gelmesi sırasında bir saniyede bayanlarda ortalama 200-250 ve erkeklerde ortalama 100-150 kere birbiriyle temas ettiğini anlatan Göksu Yılmaz, “Bu temas, ses kıvrımlarının açılıp-kapanma döngüsünden meydana gelir. Daha somut bir örnekle açıklamak gerekirse, bayanlar için saniyede 200-250 kez el çırpmak ve erkekler için saniyede 100-150 sefer el çırpmak, ses kıvrımlarının yükünü anlamamızı sağlayabilir. Ses üretimi sırasında yanlışlı kimi davranışlar yahut alışkanlıklar, sesin yanlış kullanımına neden olarak vokal kıvrımlara ekstra yük binmesine neden olabilir. Bu durum, ses bozukluklarının meydana gelmesine yer hazırlar” formunda konuştu.
Sık boğaz temizleme alışkanlığı sesi etkiliyor
Sesin yanlış kullanımına da işaret eden Yılmaz, şöyle devam etti: “Sesin yanlış kullanımına ait verilebilecek örneklerden kimileri da; gürültülü ortamlarda (sınıfta, gürültülü sokaklarda) uzun müddet yüksek sesle konuşmak, çok yüksek yahut düşük perde yahut ses şiddetinde konuşmak, uzun mühletler boyunca kesintisiz konuşmak yahut müzik söylemek, zorlamalı fısıltılar, sık boğaz temizleme alışkanlığı, çığlık atmak, tütün yahut tütün eserleri içmek, sesi tahriş edebilecek dış şartlara maruz kalmak (tütün dumanı, toz, kuru hava), reflüyü tetikleyecek yiyecek ve içecekler tüketmek (çok sıcak yahut çok soğuk yiyecek yahut içecekler, kızarmış ve/veya baharatlı yiyecekler) ve yatmadan evvel yemek yemek, kâfi ölçüde su tüketmemek, bedenimizde ekstra dehidrasyona neden olabilecek sıvılar tüketmek (kafein, çay), duruş bozuklukları ve buna bağlı olarak meydana gelebilecek ekstra kas gerginlikleri, ruhsal yahut olumsuz emosyonel faktörlere bağlı olarak meydana gelebilecek ekstra kas gerginlikleri.”
Her 30 dakikada bir su içilmeli ve yudumlanmalı
Halihazırda ağır bir eforla çalışan ses kıvrımlarının ve ses üretim düzeneğinin sıhhatini müdafaa ve sesi yanlışsız biçimde kullanmanın epey değerli olduğunu da kaydeden Göksu Yılmaz, “Ses sıhhatini müdafaaya yönelik olarak da şu tekliflerde bulundu: “Ses kıvrımlarının sistemik hidrasyonunu sağlamak için kâfi sıvı alımını sürdürmek gereklidir. Bunun için sık aralıklarla yaklaşık her 30 dakikada bir su içilmesi yahut yudumlanması ile günde 8-10 bardak su içilmesi, reflü tetiklenmesini minimize ederek ses kıvrımlarını korumak için, yatmadan en az 2-3 saat öncesine kadar su hariç tüm yeme-içme faaliyetlerini kesilmesi ve çok yağlı-tuzlu-baharatlı-asitli besinlerden kaçınılması.”
Sigara dumanı, kirli ve tozlu havadan kaçınılmalı
Ses kıvrımlarının dehidrasyonundan (su kaybından) kaçınmak için kuru hava şartlarından (Uzun müddet klimaya maruz kalmak) kaçınılması ve tahriş edici teneffüs hususlarına maruz kalınmaması (Sigara dumanı, kirli ve tozlu hava, paklık materyalleri başta olmak üzere çeşitli kimyasal maddeler), Kas-iskelet sistemin uygun pozisyonlaması teneffüs ve ekstra kas gerginliği üzere durumları direkt olarak etkileyeceği için dikkat edilmesi gereken bir öbür mevzudur. Bu nedenle ayakta dururken (vücut tartısını her iki ayakta dengelemek, eğilmeden yahut geriye hakikat uzanmadan dik durmak, ayakları omuz genişliğinde tutmak gibi) ve otururken (uygun bel/sırt takviyesi, sandalyenin yüksekliğinin ayarlanması, sesli okuma yapılıyorsa okurken kitabı göz hizasında tutmak gibi) uygun duruşu muhafazaya ait tavsiyeler verilebilir.”
Sesi korumak için günlük alışkanlıklara dikkat!
Göksu Yılmaz, sesi korumak için günlük alışkanlıklara dikkat etmesi gerektiğini tabir ederek, “Ses hijyenine ihtimam göstermeli ve gerektiğinde ses terapisi üzere profesyonel dayanaklardan faydalanmalıyız. Ses sıhhatini korumak hem ferdî hem de toplumsal açıdan büyük yarar sağlar” formunda de kelamlarını tamamladı.
