Anadolu Selçuklu Devleti’ne bağlı Mengücek Beyliği periyodunda 1228 yılında Süleyman Şah oğlu Ahmet Şah ile eşi Melike Turan Melek tarafından yaptırılan ve 9 yıllık kapsamlı bir onarım sürecinin sona ermesiyle geçen yıl tekrar ibadete ve ziyarete açılan Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, mimari özellikleriyle hayran bırakıyor.
Başta kapılar ve sütunları ile külliyenin birçok yerinde olan, Ahlatlı ve Tiflisli ustaların ellerinden çıkan, taş işçiliğinin en nadide ve ince örneklerini yansıtan motifler ilgi çekiyor. İslam dünyası tarihinde eşi gibisi olmayan bu külliyenin taç kapılarının mimarı ve heykeltıraşı olan Ahlatlı Hürrem Şah, motif dünyasına getirdiği yenilikler, mimari tasarım dehası özelliği ve bilhassa kıble kapısındaki cennet kapısı tasarımı ile 12-13’üncü yüzyılda İslam sufizmi sanat alanının temsilcilerinden biri olarak gösteriliyor.
ANADOLU’NUN EL HAMRASI
1985 yılında Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından, Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınan eser, uzaktan bakıldığında simetrik olduğu düşünülen ama özünde asimetrik olan bezemelerde yer alan on binlerce motifin hiçbirinin bir daha kendini tekrar etmemesi özelliğini taşıyor. Bu özellik, kainattaki farklı varlıkların ahenk ve istikrar içinde olduklarının taşa nakşedilmesi manasına geliyor. Mimari üslubu, süsleme ve örtü sistemlerinin istikrar ve uyumlu dizaynıyla değer kazanan yapı, dünyada görülmeye kıymet eserler listesinde de yer alıyor. Evliya Çelebi’nin de ziyaret ettiği ve ‘Methinde lisanlar kısır, kalem kırıktır’ sözlerini kullandığı eser, ‘Anadolu’nun El Hamrası’ olarak nitelendiriliyor.
HALA SIRLARI TAM OLARAK ÇÖZÜLEMEDİ
Her motifi, deseni ile hala sırları tam olarak çözülemeyen Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası’nda bir de kabir odası bulunuyor. Darüşşifa kısmında yer alan kabir odasında yapıtı yaptıran Ahmet Şah, babası Süleyman Şah, annesi Fatıma Hatun ve Ahmet Şah’ın eşi Turan Melek Hanım ve öteki aile fertleri olmak üzere toplamda 15 kabir yer alıyor. Kabir odasının giriş kapısının üzerinde ise her bir ayrıntısı farklı formda anlamlandırılmış kalplerden oluşan bir terazi simgesi yer alıyor. Bu simge ahiret hayatına yönelik manalar içeriyor.
‘SIRASI GELEN BURAYA DEFNEDİLSİN’
Divriği Ulu Camii müezzini ve yapıtın mihmandarı Nail Ayan, kalp biçimindeki terazinin derin bir mana taşıdığını belirterek, “Kabir odası, cami ile darüşşifanın imaliyle bırakılmış bir kabir odasıdır. Camiyi yaptıran Ahmet Şah baş mimara diyor ki ‘Şifahanenin içerisine bir oda bırakın, bu oda kabir odası olsun’ diyor. ‘Ahirete gittiğimiz vakit, sırası gelen buraya defnedilsin’ denmiş. O denli de olmuştur. İçeride 15 tane kabir bulunmaktadır. Bunlardan 4 adedini bilmekteyiz. Camiyi yaptıran Ahmet Şah, babası Süleyman Şah, annesi Fatıma Hatun ve Ahmet Şah’ın eşi Turan Melek Hanım ve öbür aile fertlerinin kabirleri burada bulunmaktadır” dedi.
‘KALBİNİZ HER DAİM ALLAH’A YÖNELİK OLSUN’
Kabir odası giriş kapısının üzerine sade fakat çok şey anlatan bir simge yapıldığını anlatan Ayan, “Burayı kabir odası olarak bırakan Baş Mimar Muğis oğlu Ahlatlı Hürrem Şah, kapı üzerine çok kolaymış üzere gözüken ancak maneviyat yüklü bir motif yapmıştır. Bu motifi iki halde ele alıyoruz. Üst tarafı tabutun üst kapağıdır. Bunun tamını bir terazi olarak görünür. Terazinin kefelerinde kalpler tartılmaktadır. Terazilerin orta istikrar çubuğunda da bir kalp vardır ve o da zıt oturtulmuştur, üst bakmaktadır. Buradaki tasavvufi bildiri şudur. İçeride yatan merhum ve merhumelerin lisanı ile ‘Biz bu dünyadan göçüp ve gittik. Sizler de göçüp gideceksiniz. Ancak bu dünyada yaptıklarımızın karşılığını görebileceğimiz bir yer var. Bu yer ahiret alemi, oraya götüreceğimiz şeyler dünyadaki paramız, malımız, mülkümüz değil, kalplerimiz ve kalplerimizin içerisindekilerdir’ manası budur. ‘İnsan dünyadayken neler yapar? Yeterlilik, kötülük, yanlışsız yanlış, sevap günah üzere hallerde teraziyi bir hal üzerine tutun, kalbiniz her daim Allah’a yönelik olsun. O vakit ölmekten korkmayın, girin kabre’ bildirisi verilmiştir” diye konuştu.
