İstanbul’da meydana gelen 6,2 büyüklüğündeki zelzelede birtakım akıllı telefon kullanıcıları, sarsıntı başlamadan saniyeler evvel erken ikaz bildirimi aldı. Google tarafından sunulan bu bilhassa birçok kişi, Marmara Denizi Silivri açıklarındaki sarsıntı esnasında süratli kaçma imkanı buldu.
Uzmanlar, erken ihtar sisteminin işleyişi ve güvenilirliğiyle ilgili AA muhabirine değerlendirmelerde bulundu.
Jeoloji yüksek mühendisi Prof. Dr. Okan Tüysüz, yaşanan sarsıntının Büyük Marmara Zelzelesi olmadığının altını çizerek, fayın tamamının kırılmadığını, tamamının kırılması durumunda 7’nin üzerinde bir sarsıntı yaşanabileceğini tabir etti.
Artçıların en az 1 hafta, sonrasında tahminen 1 ay, tahminen daha uzun mühlet devam edeceğini lisana getiren Prof. Dr. Tüysüz, “Marmara Denizi içinde zelzele oluşturmasını beklediğimiz, kırılmamış büyük bir fay var. Onun ne vakit kırılacağı aşikâr değil.” ikazında bulundu.
Tüysüz, Kandilli Rasathanesinin de üzerinde çalıştığı erken ikaz sisteminin bulunduğunu belirterek, “Depremlerde ‘P’ ve ‘S’ dalgası olmak üzere iki dalga çıkar. Birinci dalga aşağı üst sarsıntı olduktan sonra saniyede 7 kilometre süratle, ikinci dalga da 4 kilometre süratle ilerler. Ortalarında bir vakit farkı vardır. Birincisi geldiği vakit kimi aygıtlar bunu algılar. Onu algıladığı vakit ikincisinin geleceği aşikardır ve size haber verir.” diye konuştu.
“Doğal gazı, elektriği kesiyor, metroları, hızlı treni durduruyor”
Sistemin bunun üzerine kurulu olduğunu söyleyen Tüysüz, “Depreme olan aranız mesela 8-10 kilometreyse bu mühlet 1-2 saniye olur. Şayet uzaklığınız biraz daha uzunsa bu kere 8-10 saniyelere kadar çıkabilir. Sarsıntı dalgası da bir biçimde size gelene kadar ortada bir vakit farkıyla geliyor. Bu vakit farkı insanlara kaçmak, kurtulmak için bilhassa İstanbul üzere faya çok yakın yerlerde pek bir vakit tanımaz ama elektriği kesebilir, treni durdurabilir, doğal gazı kesebilir.” dedi.
Prof. Dr. Tüysüz, “Bizim zaten Marmara Denizi içinde bu türlü bir sistemimiz var. Doğal gazı kesiyor, elektriği kesiyor, metroları durduruyor, hızlı treni durduruyor. Bu türlü bir sistem çalışıyor lakin bu insanların kullanacağı düzeyde emniyetli bir biçimde şimdi gelişmedi.” bilgisini verdi.
Gelen bildirimlerin bazen zıt durumlara da neden olabileceğine işaret eden Prof. Dr. Tüysüz, “Süre çok kısa olacağı için bazen de tam karşıtı olabiliyor. Bir saniye vaktiniz var, o bir saniye içinde kendinizi camdan atıveriyorsunuz.” diye konuştu.
“İnternet kontağı şart”
Bilişim uzmanı Osman Demircan da erken ikaz bildirimlerinin sadece Android işletim sistemli telefonlarda olduğunu tabir ederek, sistemin çalışmasıyla ilgili ayrıntılar verdi.
Demircan, “Telefonlar, yapısı gereği elimize aldığımız vakit o harekete reaksiyon verebiliyorlar. Şayet telefonunuz hareketsiz bir durumda duruyor ise yer hafif sallanmaya başladığında aldığı titreşimleri direkt zelzele olma potansiyeli olarak pahalandırıyor ve o bölge içindeki telefonlardan gelen sinyalleri de yorumlayarak, bunun bir sarsıntı olduğunu bilip, etrafa ileti göndermeye başlıyor.” tabirini kullandı.
Bildirimlerin sarsıntı iddiası yapmadığını, zelzele anında uyardığını belirten Demircan, “Bu bildirinin bize gelmesini sağlayan şey, telefonu hareketsiz bir halde kalan kullanıcıların telefonlarından alınan titreşim dataları. Titreşimin birinci alındığı yer, tesir alanı ve zelzelenin gelme mühleti de düşünüldüğünde bildiri geldikten birkaç saniye sonra zelzelenin oluyor olması aslında zelzelenin birkaç saniye evvel başladığını gösteriyor. Zira bu sistemler zelzele olmadan zelzele olup olmayacağını anlayamıyor.” diye konuştu.
Demircan, alınan bilgilerin sağlam olduğunu lisana getirerek şöyle devam etti:
“Gayet muteber zira bu bilgiyi tek bir telefondan almıyor. Bu özelliği açmış ve bu bilgilerin toplanmasına müsaade veren telefonların tamamından aldığı ve bunu da istatistiksel olarak biraz yapay zekayı da kullanıp değerlendirdiği için pek muteber bir data. Bugüne kadar esasen rastgele bir sorun yaşatmadı. Yani ne vakit sarsıntı olacağı söylendiyse o zelzele oldu. Bazen zelzele bilgisi gelip de zelzelesi hissetmeyenler oldu. O en uç noktadaki şahıslara sarsıntının ulaşmamış olması yüzünden onlar o bilgiyi almadılar lakin sarsıntı sahiden de oldu.”
Bildirimlerin devreye girmesi için internetin kıymetine dikkati çeken Demircan, “Android telefonu olanlar, sarsıntı ikaz sistemi özelliğini açanlar ve pozisyon bilgisini de bu bilhassa birlikte etkin hale getirenler direkt bu bilgiyi hem gönderebiliyorlar hem de alabiliyorlar. İnternet irtibatı kaide zira o bilgiyi bir yerden alıyor olması gerekiyor. Sistem üzerinden geldiği için internet temasınız yoksa zelzele uyarısı almazsınız.” dedi.
Demircan, “Depremden sonra izlediğim görüntülerin ortasında 5 saniye içinde konutunu terk etmeyi başaran aileler vardı. Yani bazen 5 saniye hakikaten hayat kurtarıcı olabiliyor ve bu üslup sistemler birçok aile için daha yıkıcı ve büyük zelzelelerde hayat kurtarıcı olabilir.” tabirini kullandı.
