Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Rengârenk, sulu ve hoş meyve zerzevatları sofralarımıza gelene kadar kabukları korur. Üstelik bu müdafaa onların büyümesini sağlayan suyu ve güneşi de kapsar. Yani meyvelerin savunma sistemi, kabuklarıdır. Her ne kadar başta kulağa alışılmamış gelse de yeni dökülen beton da birinci 1 hafta kadar sulanır ve nemli tutulur. Böylece nemin yavaşça buharlaşması önlenir ve son derece güçlü ve sağlam olması sağlanır. Ancak fazla su tıpkı meyveler üzere beton için de ziyanlıdır. İnşaat tabiatla o kadar alakalıdır ki inşa edilen yapılar tıpkı kabukların meyveyi sardığı üzere yalıtım, sıva ve boyayla sarılır. Rengârenk her bina, aslında korunan birer yuva olabilir. Üstelik meyveler üzere betonu da sağlamlaştıran sudan! Yapıların korunması için boya ve sıva hayati kıymet taşır. Üstelik bu iki süreç sayesinde mukadderatı yıkımla son bulan her binada görülen ‘korozyonun’ da önüne geçilebilir. Peki boya ve sıva sahiden de kâfi muhafaza kalkanı sağlar mı? Hangi yapılarda ‘boyasızlık’ hayati sıkıntılar doğurur? İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yılmaz Akkaya, boyasız binalarda görülen deformasyonu ve merak edilenleri Milliyet.com.tr’ye anlattı.
2 YILDA DEVREYE GİRİYOR! BİNAYI İÇTEN İÇE YİYOR
Betonarme yapılar bazen dekorasyon, bazen de ‘yeterince’ tamamlanmış görüldüğü için sıvalanıp, boyanmıyor. Bu durum dekoratif görünüm için şuurlu yapıldığında üzerine yapılan birtakım kaplamalar sayesinde yapının korunması sağlanıyor. Lakin ne yazık ki birçok boyasız bina, bilinçsiz formda dış etkenlerin olumsuz tesirlerine açık hale geliyor. Betonarme, ‘kabuksuz’ kaldığında tabiatın inanılmaz gücü karşısındaki kalkanını da indirmiş oluyor. Prof. Dr. Yılmaz Akkaya bunu, “Temel taşıyıcı yapı materyalleri beton ve çeliktir. Beton daha güçlü bir kimyasal yapıya sahip olduğu için çelik donatıları paslanmaya karşı korur. Bu nedenle yapı elemanlarında çelik donatılar pas hissesi ismi verilen 3 ila 5 santim kalınlığında bir beton katmanı içine gömülür. Lakin beton birebir vakitte boşluklu bir yapıya da sahip olduğu için, havadaki karbondioksit yahut klorürler betonun iç bölgelerine nüfuz ederek, bu esirgeyici tesirin yitirilmesine sebep olabilir. Bu nedenle dış cephe boyaları, betonun yüzeyindeki boşlukları tıkayarak, dolaylı yoldan donatının paslanmaya karşı korunmasında rol oynar” diye açıklıyor. 2 ila 5 yıl içinde ise yapının bahtını değiştirecek deformasyonlar beden buluyor. Yani boyamamak yalnızca imajdan değil, yapının ömründen de çok şey götürüyor. Prof. Dr. Akkaya kısa müddet içinde yapıyı içten içe çürüten ‘boyasızlık’ durumunu şöyle anlattı:
“Beton, kalitesine ve maruz kaldığı çevresel tesirlere nazaran değişmekle birlikte yaklaşık 2 ila 5 yıl boyasız kalırsa dış yüzey bölgelerinde karbondioksit ile tepki sonucunda karbonatlaşmaya başlar. Bilhassa sıvasız beton yüzeylerde bu mühlet 1-2 yıl üzeredir, daha kısadır. Bu mühlet içinde pas hissesi katmanı büsbütün karbonatlaşarak çelik donatı için koruyuculuk özelliğini yitirebilir. Boyasız yapı elemanlarının yüzeyleri, su, rutubet, karbondioksit ve klorür iyonlarını geçirerek çelik donatıların paslanmasına neden olur. Donatılar paslandığında hacimleri genleşir ve yapı elemanını içerden çatlatır. Bu süreç boyunca beton çatlakları, yüzeyde pas lekeleri, beton pas hissesi katmanından modüllerin dökülmesi ve ileri düzeylerde donatı kesitinde azalma görülebilir.”
SIVA YOKSA KÂR ETMİYOR, BOYA YAPIŞMIYOR
Boyasız bir yapı elbette kâfi halde korunmuyor. Lakin buna bir de sıvasız ve çıplak bırakılmış duvarlar eklendiğinde işler daha da berbata gidiyor. Tabii ki her işin püf noktaları vardı ve yanlışsız biçimde yapılmadığında yarar yerine ziyan getirebiliyor. Bu nedenle sıva ya da boya konusunda bir elemanın bile eksik ya da kusurlu uygulanması, istenilen müdafaayı sağlamayabilir. Peki sıva ve boya, yapıyı başka ayrı hangi ögelerden koruyor? Prof. Dr. Yılmaz Akkaya bu sorunun yanıtını ‘doğru uygulama ayrıntısıyla verdi.
Prof. Dr. Akkaya, “Boya ve sıva, birlikte bir muhafaza katmanı oluşturur. Sıvalar fizikî darbelere, UV’ye ve suya karşı birinci bariyerdir. Ayrıyeten yüzey düzgünlüğü sağlar. Boya ise yüzeydeki çok küçük gözenekleri kapatır, karbonatlaşma ve su difüzyonunu sonlar. Boyasız bir sıva, nem emilimi artırır, ıslanma-kuruma döngüleri çatlaklara neden olabilir. Sıvasız bir boyada ise boyanın yüzeye yapışması zayıf olabilir, kalıcı muhafaza sağlanamaz. Hem sıvanın hem boyanın hangi formülasyonda unsurlar içerdikleri, personellik ve uygulama kalitesi, katman kalınlıkları üzere konular da performanslarını tesirler. Genelde sıvanın boyaya nazaran yapı elemanı için daha hami olacağı düşünülse de, hakikat bir sıva uygulaması yapılmadığı durumda tam zıddı de olabilir” dedi.
Peki, her boya tıpkı etkiyi sağlıyor mu? Bambaşka gereçlerle üretilen boyaların nerede kullanılması gerektiği kıymetli. Yani her şey hakikat vakitte, yanlışsız yerde olmakla ilgili.
Prof. Dr. Yılmaz Akkaya hangi boyanın ne biçimde kullanılması gerektiğini, “Silikonlu boyalar, akrilik boyalara nazaran daha su itici, UV ve karbonatlaşma direnci yüksek gereçler oldukları için nemli ve yağışlı iklimlerde tercih edilir. Silikat bazlı boyalar ise uzun ömürlü inorganik bağlayıcılar içerirler ve onarım işlerinde tercih edilir. Bunların yanı sıra fotokatalitik boyalar, kirletici unsurları parçalayan faal yüzeyler oluşturarak kuvvetli bir müdafaa sağlar. Yüzeydeki çatlakları köprüleme kapasitesine sahip elastomerik boyalar da koruyuculuk sağlar. Fakat bu durumda betondaki yapısal çatlakların takibinin engellenmemesine dikkat edilmeli. Boya tipinin seçiminde yüzey (alçı olup olmadığı), iklim şartları, yapının hizmet ömrü, ortam kirliliğinin yapı fonksiyonuna tesiri (hastane, besin fabrikası gibi) ve estetik beklentiler dikkate alınır. Boya betonarme yapılarda karbonatlaşma, klorür, rutubet ve su tesirlerine karşı muhafaza sağlar. Özel durumlarda yapı çelikleri de epoksi yahut antipas materyallerle boyanarak paslanmaya karşı koruyuculuk tesiri artırılabilir. Boya, ahşap tipi gereçlerde de suya karşı müdafaa sağlar, UV direncini artırır. Taş yapılar ekseriyetle boyanmaz zira doğal taş, nefes alabilirlik özelliğiyle iç-dış nem istikrarını korur. Boya, bu buhar geçirgenliğini engelleyerek nemin hapsolmasına münasebetiyle donma-çözülme hasarına, tuz kusmasına ve yüzey bozulmalarına yol açabilir” diye açıkladı.
YIKILANLARIN YÜZDE 67’SİNDE GÖRÜLDÜ
Yapıyı ayakta tutacak taşıyıcı elemanlar olan kolon ve kiriş üzere noktalar da dış etkenlerden bilhassa korunmalı. Aksi halde o noktaların aldığı hasar yapının ayakta kalmasıyla ilgili önemli meseleler doğurabilir. Üstelik bu yalnızca ihtimallerle ya da kâğıt üzerindeki hesaplamalarla da değil, 17 binden fazla insanın hayatını kaybettiği 17 Ağustos 1999 gecesi acı tablolarla da görülmüştü. Binlerce beşere mezar olan enkazlar saatler evvel ayaktayken, yüzde 67’sinde tıpkı görüntü gözlemleniyordu: Korozyon! Üstelik bu durum sadece boyasızlıkla da değil, yapıdaki demirlerin ve betonun yeterinde korunmamasıyla da ortaya çıkmıştı. Sonuçsa 17 binden fazla can kaybı, enkaza dönen kentlerdi. Prof. Dr. Yılmaz Akkaya, o günlerde yaşananlara ve korozyona dikkat çekerek kelamlarını şöyle noktaladı:
“Yapılarda en hassas noktalar, geçirimsizlik istenen yapı elemanlarını birbirinden ayıran derz bölgeleri, kolon-kiriş birleşim bölgeleri, su olukları, çatı parapetleri üzere bölgelerdir. Bu bölgelerde çoklukla boya ile birlikte elastik derz dolgu gereçleri ve yalıtım örtüleri gereklidir. Su borularında boya ya da kaplama yoksa metal yüzeylerde paslanma, çatlama, su kaçağı görülebilir. PVC tipi borularda ise UV yahut kimyasal çözücüler sonucu bozulmalar oluşabilir. Bu tip bilinmeyen su kaçakları yapı elemanı betonlarının pas hissesinde nemlenme, donatı korozyonu ve hasebiyle ileri düzeylerde çatlak ve dökülmelere sebep olabilir. Bilhassa yapıların bodrum katlarında temelden gelen sızıntılar, bakımsızlık ve gereken tamiratların yapılmaması nedeniyle değerli hasarlar oluşabilir. Boyanın kollayıcı tesiri dolaylı bir tesirdir. Direkt bir istatistik bulunmuyor. Lakin beton içindeki çeliği gözetici bir tabakanın eksikliği, paslanma yoluyla taşıyıcı elemanların zayıflamasına, ileri etaplarda balkon ve döşemelerin düşmesine, kolon/kiriş kesit kaybına neden olabilir. Kocaeli sarsıntılarından sonra toplanan Zelzele Şurası raporlarında zelzelede yıkılan binaların yüzde 67’sinde ileri düzeyde korozyon görüldüğü belirtilmiştir.”
