Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – ‘Deprem kâhini’ diye tanınan Frank Hoogerbeets vakit zaman bilimsel yaklaşımdan uzak ve uç açıklamalarla gündeme geliyor. Pek çok açıklamasında bilinenlerin aksini söz eden ‘kâhin’, 6 Şubat Depremleri’nden 3 gün evvel bölgenin 7.5’le sarsılacağını varsayım ettiğinde de, sarsıntılar yaşanana kadar bu herkes için uçuk bir iddiaydı. Ancak yaşananlar bunun katbekat fazlasıydı. Hoogerbeets vakit zaman gerçek açıklamalar ya da tutan iddialar yapsa da bunların muteber bir desteği yoktu. Yani aya ve yıldızlara bakarak zelzele kestirimi yapmak yalnızca ‘tesadüfler’ üzerine sonuçlar verebilirdi. Hoogerbeets son açıklamasında da dikkat alımlı bir tabir kullanmıştı. Ona nazaran ‘Türkiye’de meyyit fay yoktu!’ İstanbul ise büyüklüğü 7.6’ya varacak bir sarsıntısı bekliyordu. Pekala fakat binlerce yıldır hiç sarsıntı üretmemiş ve zelzele üretmesi beklenmeyen faylara ne demeliydi? Ya da hiç zelzele üretmeden bir anda kırılacak faylar olabilir miydi? Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi,  Afet İdaresi Uzmanı Doç. Dr. Bülent Özmen, Hoogerbeets’in Türkiye’deki faylarla ilgili tabirlerini ve kilitli olan fayların ‘tehlikeli sessizliğini’ Milliyet.com.tr’ye anlattı.

TÜRKİYE’NİN ALTI MEYYİT FAYLARLA DOLU!

MTA’nın ‘Diri Fay Haritası’na bakarak bile Türkiye’nin her noktasında zelzele üretme potansiyeline sahip faylar olduğu açıkça görülüyor. Frank Hoogerbeets’in “Türkiye’de ‘ölü fay’ diye bir şey yoktur. Arap ve Avrasya levhaları ortasında sıkışan Anadolu mikro levhası, daima olarak Ege Denizi tarafına gerçek hareket eder. Bu nedenle her vakit muhakkak düzeyde stres altındadır” sözleri her yerin sarsıntı tehlikesini anlatmak konusunda hakikat olsa da, ‘ölü fay’ olmadığı hakikat değildi. Çünkü bilhassa Akdeniz, yani Muğla ve Antalya başta olmak üzere pek çok kentin altını örümcek ağı üzere saran meyyit faylar vardı. Türkiye’yi çevreleyen hudut çizgisi üzerindeki her kent, geçmişte zelzele üretmiş lakin şu an etkin olmayan fayların üzerine kurulmuştu. Her ne kadar faal olmasa da bu faylar da haritalanmış ve bilim dünyasına sunulmuştu. Doç. Dr. Bülent Özmen konuya ait açıklamasında, Hoogerbeets’in ‘Ölü fay yoktur’ çıkışının yanlış olduğunu şu sözlerle anlattı:

MTA’nın Canlı Fay Haritası

‘KİLİTLİ FAYLAR UZUN MÜHLET SESSİZLİK KALABİLİR’

6.2’lik İstanbul zelzelesinden sonra pek çok tartışma yaşanmış ve kilitli faylarla meyyit fayların yerleri merak konusu olmuştu. Sismik sessizlik içinde olan yani rastgele bir sarsıntı üretmeyen faylar tahminen de meyyit değil kilitli olabilir. Peki lakin bu nasıl anlaşılır? Ölü fay niteliği kazanan fayların özellikleri nelerdir? Doç. Dr. Bülent Özmen bunu, “Son on bin yılda en az bir kez hareket etmiş ve yüzey kırığı oluşturmuş ve gelecekte de yüzey faylanması oluşturma potansiyeline sahip olan faylar canlı fay yahut faal fay olarak isimlendiriliyor. Meyyit fay ise varlığı bilinen, ancak 2 milyon yıl içinde hiç hareket etmemiş ve sarsıntı oluşturmamış faylara denir. Yani meyyit fay, uzun jeolojik vakit süreci içinde kırılmış ama 2 milyon yıl içinde kırılmamış faya deniyor” diye açıklıyor. Eğer büyük bir zelzelenin akabinde 2 milyon yıllık sessizlik sürecinin birinci yıllarını yaşayan bir fay varsa ‘ölü fay’ niteliği kazanması için önünde uzun yıllar var demektir. Yani tıpkı bir zelzelenin öncü olup olmadığını büyük bir zelzele olmadan bilemediğimiz üzere, meyyit fayları da son ürettikleri sarsıntıdan en az 2 milyon yıl sonra tanıyoruz. Peki ya kilitli faylar?

Güney Kaliforniya Üniversitesi’nde yer bilimleri doçenti olan Sylvain Barbot, 6 Şubat Depremleri’nden sonra yaptığı açıklamada meyyit olduğunu sandıkları fayın 2’nci sarsıntısı ürettiğini, “Uzak geçmişte etkin olan ve sarsıntı yaratamayan inaktif bir fay olduğunu düşünürdük, fakat yanılmışız” sözleriyle anlatmıştı. Yani faylar uzun mühlet sarsıntı üretmese de faal olabilirdi. 1995’te 10 binden fazla kişiyi hayattan koparan Kobe Sarsıntısı de Japon araştırmacıların dikkatini bu tarafa çekmişti. Çünkü 18 Ocak ile 31 Aralık 1995 ortasında ülke çapındaki GPS’lerin kaydettiği temel çizgi değişikliklerinin zıt tahlili, fayın varlığını kısmen gösteriyor ve bu sarsıntının bölgede evvelden var olan bir fayın tekrar etkinleşmesiyle olabileceğini düşündürüyordu. Çıkarılan fay düzleminde derinlikte neredeyse hiç sarsıntının (ML>2.0) meydana gelmemesi, fay aktivitesinin büyük ölçüde asismik olduğunu düşündürmüştü. Ancak bu Kobe Depremi’yle doğruluğunu yitirmişti. Kilitli faylar da uzun mühlet sessiz kalabilir ve sonunda kırılabilirdi. Doç. Dr. Bülent Özmen bunu şöyle açıklıyor:

HOOGBERTS’İN 7.6’SI NE KADAR GERÇEK?

Deprem konusunda vakit zaman yaptığı açıklamalarla gündeme gelen Frank Hoogerbeets’in İstanbul için de söyleyecekleri vardı. ‘Deprem kâhini’ olarak da bilinen Hoogerbeets, pek çok uzmanın tartışma konusu olan mümkün İstanbul zelzelesinin büyüklüğünü 7.6’ya kadar varabileceği istikametinde değerlendirmişti. “Türkiye’nin batısında meydana gelen 6.2 büyüklüğündeki zelzele, Marmara Denizi’nde, 12 km derinlikte gerçekleşti. Bu bölge, 1509 yılında İstanbul’un doğusunda meydana gelen 7.2 ve 1766 yılında batısında meydana gelen 7.6 büyüklüğündeki sarsıntılar üzere 7.0-7.6 aralığında sarsıntılar üretebilecek potansiyele sahiptir. Bugünkü sarsıntı güçlüydü ve artçı sarsıntılar yaşanabilir” kelamlarıyla İstanbul’a dikkat çeken ‘deprem kâhininin’ açıklamalarını Doç. Dr. Bülent Özmen yorumladı.

Doç. Dr. Özmen, “Marmara Denizi ile ilgili çok sayıda çalışma var. Marmara Denizi içindeki etkin faylar haritalanmış durumda. Geçmişte Marmara Denizi içinde çok sayıda yıkıcı sarsıntının meydana geldiği de birçok çalışmayla ortaya çıkarıldı. Marmara Denizi içinde etkin fay haritalarına, bu fayların çeşidine, uzunluğuna ve geçmişte üretmiş olduğu sarsıntı büyüklüklerine bakarak 7’den büyük sarsıntı üretme potansiyeli olduğu, hatta en berbat senaryoya nazaran bunun 7.6 büyüklüğüne kadar çıkabileceği birçok çalışmayla ortaya çıkarıldı. Hoogberts de bu çalışmalara bakarak İstanbul’da 7.6’ya kadar zelzele olabileceğini söylemiş olabilir. Adalar Fayı da MTA tarafından yayınlanan Türkiye Canlı Fay Haritası’nda faal bir fay olarak gösterilmiştir. Bu fay üzerinde vakit zaman meydana gelen sarsıntılar de fayın faal olduğunu gösteriyor. MTA tarafından yapılan haritanın yanında çok sayıda bilimsel çalışmada da Adalar Fayı’nın aktif/diri fay olduğu ortaya konuldu” diyerek kelamlarını noktaladı.