Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Bazı sonuçlara farklı yollardan gidilse de ulaşılabilir. Zira bazen son ve sonuç tektir. Dünya üzerinde İstanbul’a benzeyen, onun kadar hoş öbür bir kent olmadığı üzere, bu kentte yaşamanın getirdikleri de tek. Kadim kent, tarih uzunluğu sarsıntı dalgalarının sert yüzünü görmüş, yıkım ve kayıp her sarsıntıda kaçınılmaz bir ‘son’ olmuştu. Bir gün değişebileceği umuduyla ‘depreme dirençli’ bir kent inşa etmek eforu ise bazıları için bitmeyen bir uğraşa dönüştü. Çünkü bilim, sarsıntı olacak diyordu. Lakin pek çok mevzuda olduğu üzere tartışmalı bir yanı da vardı. Her sarsıntı yıkıcı tesire sahip değildi. İstanbul’u etkileyen son zelzele olan 6.2’ye bakıldığında bile yıkıcı tesirleri olabilecek ve kimi uzmanların İstanbul’u vuracağını savunduğu 7.2 ile ortasında tam 32 kat fark vardı. Yani 6.2’de yıkım yokken 7.2’de olabilirdi. Peki İstanbul için ‘kaçınılmaz’ son neydi? Yapılacak birkaç atak sonuç tablosunu daha optimist hale getirebilir miydi? Zelzele Mühendisliği Araştırma Enstitüsü (EERI) Kuzey Kaliforniya Eski Başkanı, Amerikan Jeolojik Araştırmalar Dairesi’nin (USGS) Coulomb Stress ve sarsıntı tetikleme yazılımının muharrirlerinden, Jeofizik Yüksek Mühendisi Volkan Sevilgen, merak edilen soruları ve İstanbul’un zelzele tehlikesine ait kritik detayları Milliyet.com.tr’ye anlattı.
‘7 İLE 7.4 ORTASI SARSINTI ÜRETEBİLİR’
23 Nisan 2025 günü İstanbul’da panik havası 6.2’lik sarsıntıyı takiben kenti hakimiyeti altına almıştı. Yaşanan sarsıntı, pek çok kişinin aklına mümkün büyük zelzelenin kısa bir ‘ön izlemesi’ üzere gelmişti. Ancak bitmek bilmeyen bir fay tartışması, Türk jeologların farklı görüşleri ve 1999’da Gölcük Depremi’nden sonra yapılan araştırmalar başları karıştırıyor. İstanbul’da sahiden büyük bir zelzele olur mu yoksa 6.2’lik sarsıntı artık İstanbul için zelzele tehlikesinin bittiği manasına mı geliyor? İstanbul’da 20 Mayıs’ta yaşanan 6.2’lik zelzeleden neredeyse 1 ay sonra devam eden artçı sarsıntılar ortasına 4’ün üzerinde bir sarsıntı daha eklendi. Pek çok kişi bu zelzelenin ne manaya geldiğini de merak ediyor ve uzmanların 3 ay kadar sürebilecek ‘artçı’ ihtarlarına bu zelzelenin de dahil olup olmadığını düşünüyor. Jeofizik Mühendisi Volkan Sevilgen, ABD’de Türkiye’deki ikizinin KAF (Kuzey Anadolu Fayı) olduğu belirtilen San Andreas Fayı’nın tesiri altındaki Kaliforniya’da uzun müddet zelzele üzerine çalışmalara liderlik etmiş değerli bir isim. San Francisco’nun bina yönetmeliğini yine yazan kümede çalışan Volkan Sevilgen, İstanbul için de değerli bilgiler verdi ve muhtemel bir sarsıntının büyüklüğüne ait şöyle konuştu:
“Marmara Fayı üzerinde 6.2 büyüklüğünde bir zelzelenin meydana geldiği bölge, tarihî olarak daha büyük sarsıntılar de üretmiştir. Uzmanlar ortasında, Marmara Denizi’nin altındaki ana fayın 7 ve üzeri büyüklükte bir sarsıntı üretebileceği konusunda genel bir görüş birliği vardır. Bilhassa İstanbul açıklarında, 7 ila 7.4 ortası bir zelzele potansiyeli olduğu bilimsel olarak öngörülüyor. Kıyı ilçelerinde yaşayanlar, zelzele sonrası tsunami tehlikesine karşı süratlice yüksek ve inançlı bölgelere tahliye yollarını evvelce öğrenmeli ve tatbik etmeli. Kıyı alanlarının yerleşim yerine değil, park, rekreasyon ve afet toplanma alanı üzere hedeflerle kullanılması, riskleri azaltır. Kıyı şeridinde yeni yapılaşmadan kaçınılmalı, mevcut yapılar ise risk tahliline tabi tutulmalı.”
ABD’DE HAYAT KURTARAN SİSTEM
Bir Çin atasözü, ‘Nasıl yapılabileceğini bilmek, yapmaktan daha kolaydır’ der. Yani aslında bilgi ve bilgi sahibi olmak, kurtulmanın anahtarı olabilir. Sarsıntıdan nasıl korunulacağını bilmeden yapılan her şey, bilerek atılan tek bir adımın yanında bile kararsız kalır. Bu nedenle de muhtemel bir zelzelede hayat kurtaracak şeyin ne olduğu konusunda pek çok kişi araştırma yapıyor. Büyük değişimler, yenilenmiş kent planları, zelzele erken ihtar sistemleri… Onlarca ayrıntı ortasından hangisinin kesin tahlil olduğu tartışılırken Volkan Sevilgen ‘listenin başındaki maddeyi’ verdi. Sevilgen’e nazaran de listenin başında ‘bilinç’ geliyor. Jeofizik mühendisi Sevilgen, “Listenin başında, ‘Deprem öldürmez, ihmal öldürür’ unsuru yer almalı. Ana tema, bilimin ve mühendisliğin rehberliğinde, toplumsal hazırlık ve dayanıklılığın artırılmasıdır. En çarpıcı nokta ise herkesin kendi güvenliğinden sorumlu olduğu ve alınacak tedbirlerin hayat kurtaracağı gerçeğidir. Sarsıntısı korkulacak bir olay olmaktan çıkaran şey, hazırlıklı olmak ve yanlışsız davranışları bilmekten geçer” diyor.
Peki ABD’de hayat kurtaran adımlar neler olmuştu? Volkan Sevilgen, dikkat cazip ve son periyotta süratle yayılan erken ikaz sistemlerinin ABD’de çok değerli olduğunu söylüyordu. Öyle ki kısacık bir müddet saniyeler içinde gelen mevtten bile kurtarabilir. Sevilgen, ABD’deki hayat kurtaran sistemleri, “ABD’de yaygın olan ‘erken ihtar sistemleri’ ve sarsıntı sigortası uygulamaları, hayat kurtarıcı değere sahiptir. Bilhassa erken ikaz sistemleri, birkaç saniyelik bile olsa insanlara ve altyapıya tedbir alma fırsatı tanır. Ayrıyeten, afet sonrası süratli ve organize müdahale sistemleri de çok etkili” diye anlattı.
Türkiye’de jeoloji dünyasında yaşanan tartışmalara ait yorumunu sorduğumuzda ise Volkan Sevilgen hususa şu sözlerle açıklık getirdi:
“ABD’de hiç bu türlü bir tartışma yaşamadık zira esasen iki nedenle basınla konuşuyorsunuz: Birincisi kıymetli bir makaleniz için kurumunuz basın bülteni çıkarıyor. Uygun mecmualar ambargo altında sizi medya ile görüştürüyor. Benim 2012 makalelerim bunlara örnektir. İkincisi zelzele olduğunda basınla görüşüyorsunuz. Ben USGS’de çalışırken, NPR’a, televizyon kanallarına röportaj vermiştim. Bunun için eğitim alıyoruz. Röportajlarda genel kabul görmüş şeyleri söylemeniz gerekiyor. Halkı yanlış yönlendirecek şeyleri söylememelisiniz.”
DEPREMDE EN KIYMETLİ 2 ADIM NE?
Deprem Türkiye’nin neresinde olursanız olun, yakalanma ve enkaz altında kalma ihtimalinizin son derece yüksek olduğu bir tabiat olayı. Lakin can ve mal kaybıyla sonuçlandığında bir afete dönüşüyor. Peki muhtemel İstanbul sarsıntısı afete dönüşmeden öylece geçip gidebilir mi? Bu sorunun karşılığı Volkan Sevilgen’in ‘en değerli 2 adım’ diye bahsettikleri ortasında olabilir. Sevilgen’in bilhassa İstanbullulara teklifleri var. Bunları, “İstanbullulara, binalarının zelzeleye dayanıklılığını kesinlikle denetim ettirmelerini ve acil durum planlarını aileleriyle birlikte hazırlamalarını öneririm. 20 saniyeden uzun sürecek bir zelzelede, bilhassa eski ve yönetmeliğe uygun olmayan binalarda önemli riskler oluşabilir. Bu nedenle, inançlı bir binada yaşamak ve zelzele anında gerçek davranışları bilmek, en değerli iki adımdır” diye sıralayan Sevilgen, kendisine sınırsız bir güç ve yetki verilse İstanbul’da birinci neleri değiştireceğini de anlatarak kelamlarını şöyle noktaladı:
“İlk olarak, mevcut yapı stokunun süratli ve bilimsel bir halde taranmasını ve riskli binaların güçlendirilmesini yahut yenilenmesini sağlardım. Ayrıyeten toplumsal farkındalığı artıracak eğitim ve tatbikatları yaygınlaştırırdım. Kentsel dönüşümün şeffaf, adil ve bilimsel asıllara nazaran yapılması da önceliğim olurdu. Zelzele, tabiatın bir gerçeği ve kaçınılmaz bir olaydır. Lakin bilimsel bilgiye dayalı hazırlık ve toplumsal dayanışma ile can kayıplarını ve yıkımı en aza indirmek mümkündür. Herkesin, kendi güvenliği için sorumluluk alması ve toplumsal şuurun artırılması çok kıymetli.”
