Ozan Ömer Kadüker – Türkiye’nin kırsalında alışveriş alışkanlıkları değişiyor. Bir vakitler veresiye defteriyle ay sonunu getiren köylüler, artık taksitli alışverişe, kredi kartına ve internetten kıyafet siparişine yöneliyor. Necmettin Erbakan Üniversitesi’nden Dr. Hakan Yapıcı, aylarca Konya Ladik, Gerez, Gezlevi’de yürüttüğü doktora tezinde köylerdeki tüketim kültürünü inceledi.
Araştırmaya nazaran kimi köylerde nakit para kullanımı azalıyor.
Nakit kullanmıyorlar
Alışverişlerin birçok kredi kartı ve dijital yollarla yapılıyor. Örneğin Yapıcı’nın konuştuğu köy sakinlerinden Lâdikli Mert, “Paranın üzerindeki fotoğrafları bilmiyoruz resmen” diyerek tüketimin büsbütün dijitalleştiğini söylüyor.
E-ticaret yaygınlaştı
Pandemi sonrası bilhassa Lâdik’te internet alışverişi süratle yaygınlaşmış. Kıyafet, halı, mobilya, mutfak eşyaları üzere birçok eseri internetten sipariş eden köylüler, indirim kuponlarını takip ediyor, eserleri favorileyip fiyat takibi yapıyor.
Lâdikli Rahmi, “Önceden haftada bir kargo gelirdi, artık her gün geliyor” diyerek bu dönüşümün boyutunu özetliyor. Lakin Gerezli Behiye üzere dolandırıldığı için online alışverişi bırakanlar da var.
Statü ‘cep’ten
Eskiden köylerde zenginlik traktör ya da hayvanla ölçülürken, artık cep telefonları, mobilyalar ve arabalar ön planda. Örneğin Lâdikli Rafet’in hayalleri lüks model otomobil ve Afrika’da safariye kadar uzanıyor. Genç bayanlar gelinliklerini Konya’daki modaevlerinden özel olarak diktiriyor. Köyde kuaför olsa da bayanlar kentteki kuaförleri tercih ediyor. Zira köydeki kuaför ‘herkesin gittiği yer’ olarak görülüyor.
Alışveriş rekabeti
Bazı köylüler, adeta tüketimde rekabet içerisinde. İştirakçiler radyonun ve televizyonun Gerez’de “O alır da ben alamam mı?” üzere bir motivasyonla yaygınlaştığını anlatıyor. Günümüzde ise akıllı telefonla ilgili tıpkı motivasyon hakim köylülerde. Ayrıyeten birbirleriyle yarışarak banyo kazanı, çekyat-kanepe, halı, çamaşır makinesi, buzdolabı üzere çeşitli konut eşyaları satın alan, meskenlerinin içini-dışını yenileyen ya da yeni konut yaptıran köylüler de bulunuyor. Lâdikli İlyas, “O tahta şu oturdu, ben oturmam diyorlar. Gelinliği şu giydi, ben giymem” diyerek rekabetin geldiği noktayı anlatıyor. 19 yaşındaki Mücahit ise “Onda var, bende niçin olmasın?” diyerek toplumsal baskının ve gösterişin köy ömrüne da yansıdığını belirtiyor. Bir esnaf ise, “Ayakkabı kutusu dolusu kredi kartını yaktım” kelamlarıyla borçlanma sarmalına dikkat çekiyor.
Bitmedi, dönüştü
Araştırmanın genel bulguları, köy ömrünün bittiği değil, dönüştüğü tarafında. Dr. Hakan Yapıcı yaşanan değişimle ilgili “Tüketim kültürünün televizyon, telefon, reklam, kredi kartı ve internet üzere davetiyeleri köylülere ulaşmış durumda. Düğünlere yenilikler dâhil olmuş. Doğum günü, sevgililer günü, anneler günü üzere özel gün kutlamaları yapmaya başlamışlar. Alışveriş stillerinde yeni eğilimler ortaya çıkmış ve internet alışverişini benimsemişler. Lakin bu değişimler tüm köy ve köylüler için hâkim ve yaygın değil” dedi.
