Derleyen: Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 6.2’lik zelzelenin akabinde tek soruya verilen 2 farklı karşılık akılları karıştırıyor, 25 yıldır bitmeyen tartışma yine gündeme geliyordu. Yaşanan zelzele ‘Büyük İstanbul Depremi’ değilse neydi? Pek çok uzman ve 1999 Gölcük Depremi’nden sonra Marmara’da gemilerle ve su altı görüntüleme aygıtlarıyla incelemeler yapan heyetin başındaki isimlerden biri olan Rolando Armijo, tespitlerinde yanılmış olabilir mi? Prof. Dr. Şener Üşümezsoy’a nazaran bu sorunun karşılığı: Evet! Türkiye’de araştırmaları ve çalışmalarıyla, her geçen gün bilimle geleceğe ışık tutan uzmanların ‘İstanbul’ tartışması 25 yıl evvel yapılan 30 yıl kestirimine dayanıyor. 2 farklı görüşü savunan Profesör Rolando Armijo ve Profesör Robert Reilinger’in Marmara Denizi’nde neler olduğuna ait fikirleri ve bugün tartışılan ‘büyük deprem’ için, vakitte 25 yıl geriye seyahat zamanı!
Profesör Rolando Armijo
1999’DAN SONRAKİ 25 YILDA KİM, NE DEDİ?
1999’da yaşanan 2 büyük zelzele, Marmara Bölgesi’ni pek çok acı tabloyla yüzleştirmişti. 17 Ağustos ve 12 Kasım’dan sonra artık Marmara Denizi daha ayrıntılı incelenmeli ve sarsıntı tehlikesi hesaplanmalıydı. Lakin tam da bu çalışmalar kelam konusu olunca ortaya birbirinden çok farklı, hatta tam zıt 2 görüş ortaya çıkıyordu. İyimser olanı ‘İstanbul’da büyük sarsıntı olmayacak’ derken, karamsar olan tam zıddını işaret ediyordu. Üstelik 30 yıl içinde yaşanacak büyük bir sarsıntıdan bahsediliyordu. Marmara Denizi’ni incelemek üzere heyetler kuruluyor ve bilim insanları görüşlerini kamuoyuyla paylaşıyordu. Bu tartışmalar sürerken 2 isim dikkat çekmişti Rolando Armijo ve Robert Reilinger! Peki, kim neyi savunuyordu?
Rolando Armijo: 140 kilometrelik fayın yaklaşık 40 kilometresi denizin içinde kırıldı. Adalar Fayı ise 1963′te kırıldı. 1999 İzmit Sarsıntısı de fayı körfezin çıkışına kadar kırdı. Tek kırılmayan bölge Orta Marmara çukurluğu (Marmara Ereğlisi-Silivri açıkları) ile Adalar ortasındaki 70 kilometrelik kısım. Bu kısım İstanbul’a en yakın kısım. Bizim iddiamıza nazaran burada meydana gelebilecek sarsıntının büyüklüğü azamî 7.2 olacak. Benim tezime dayanarak Marmara’da büyük zelzele olmayacak halinde spekülasyonlar yapılması çok üzücü. İzmit Depremi’nden küçük olacağına dair elimizde bilgimiz yok. Üstelik 7.2 büyüklüğünde bir zelzele çok önemli bir sarsıntıdır.
Robert Reilinger: Mevcut bilgilere nazaran kırılma büyük olasılıkla Adalar’ın güneyindeki Çınarcık çukuru dediğimiz fay sınırında gerçekleşecek. Buradaki fay Kumburgaz-Büyükçekmece önlerine kadar uzanıyor. Bir başka riskli çizgi ise orta çukur dediğimiz Kumburgaz açıklarından Tekirdağ’a uzanan kısım. Orta çukur dediğimiz bölgedeki yarar hür kayma (CREEO) dediğimiz olay yaşanmakta. Bu nedenle muhtemel sarsıntı 7’nin altında olacaktır. Çınarcık çukurundaki kırılmanın 6.8’den büyük olmayacağı konusunda iddialarımız var. Çınarcık-Tekirdağ ortasında tek modüllü kırılma beklemiyoruz.
Profesör Robert Reilinger
‘7’DEN BÜYÜK SARSINTI İÇİN İSTANBUL LİSTE DIŞI’
İlk olarak Robert Reilinger’in ‘iyimser’ araştırmasına bakılacak olursa, tıpkı Prof. Dr. Şener Üşümezsoy’un 1999’dan sonra sık sık vurguladığı üzere sarsıntının 6.2’lik olduğu ve yaşandığı görülebilirdi. Fakat geçmişte 6’ya yakın büyüklüklerde pek çok zelzele Silivri açıklarında kayıtlara geçmişti. Armijo’nun paylaştığı görüşlere nazaran ise bu zelzeleler ‘daha büyük sarsıntının habercisi’ olabilirdi. Reilinger’e nazaran ise 7’den büyük bir zelzele için İstanbul liste dışındaydı. Prof. Dr. Üşümezsoy’un 20 Mart 2008’de Milliyet’te yayınlanan kelamlarında ‘Armijo’ ayrıntısı dikkat çekiyordu.
Prof. Dr. Üşümezsoy o gün, bugün de vurguladığı üzere açıklama yapmıştı. Dünyanın en tanınmış isimlerinden Fransız bilim adamı Rolando Armijo başkanlığındaki heyetin hazırladığı raporun Amerika’da yayımlandığını belirterek, “Urania, Le Suroit, üzere birçok gemi Marmara’da inceleme yaptı. Tüm bu gemilerin çalışmalarının akabinde 15 Amerikalı, Fransız, İtalyan ve Türk bilim adamlarının oluşturduğu 25 kişilik heyet bir rapor hazırladı. Raporda 1894 zelzelesinde Adalar bölgesindeki fayın 200 yıllık gücünün boşaldığı tespit edildi. Birçok bilim adamı ‘Adalar’ın güneyinden başlayıp Tekirdağ çukurluğuna kadar ulaşan 180 kilometrelik fay kırılacak, 7.8 büyüklüğünde zelzele olacak’ diye ayet üretmeye başladılar. Raporda görüldü ki bu fayın yalnızca Büyükçekmece önünden başlayan 30 kilometrelik kısım etkin. Öteki kısımlar gücünü boşaltmış. Yani Adalar’daki yarar kırılma olmayacak” diye konuşmuştu. Prof. Dr. Üşümezsoy’a göre bilinen fay haritasında bir şeyler gözden kaçırılıyordu ve olmayan fayın sarsıntı üretmesi bekleniyordu.
“Benim çalışmalarımı da destekleyen Rob Relienger’ın GPS çalışmaları ve Yomomato’nun mikrosismik çalışmalarıyla sismojenik kabuk kalınlığının sığlığı ve kitlenme kalınlığının orta sırtta sığ oluşu 6 buçukluk tezimi kuvvetlendiriyor. Armijo’nun olayı, 180 kilometrelik bütün Marmara’yı kat eden fay olayı birinci halde. Bundan sonra kırılacak dediği fay, 1999 zelzelesinden önce 60 kilometresi Çınarcık çukurunda kırılmış. Geri kalan 119 kilometrelik fayın 60 kilometresi 1912’de kırılmış. Geride 50 kilometrelik orta sırttaki, Orta Marmara’daki fay kalmıştır. 1999 sarsıntısında ise Körfez kırılmıştır. Bu manasında bakıldığında Armijo’nun 70 km’lik fayı ölçtüğümüzde 50 kilometre çıkıyor. Onun da 20 kilometresi Adalar fayının devamı, yani hayali bir fay. 30 kilometre yarar 6 buçukluk sarsıntı kalıyor.” – Prof. Dr. Şener Üşümezsoy
‘7’DEN BÜYÜK OLMA MÜMKÜNLÜĞÜ YÜZDE 70’
Marmara Denizi Sarsıntısı ile ilgili araştırmalar yapan en ehil yerli ve yabancı 15 bilim adamı, 17 Ağustos 1999 zelzelesinin 10’uncu yıldönümünde, 2009’da İstanbul Teknik Üniversitesi’nde (İTÜ) bir ortaya gelerek, son gelişmeleri ve yeni bulguları konuşmuştu. Bundan 16 yıl evvel yapılan toplantıda son bulguları pahalandıran Paris Yer Fiziği Enstitüsü ve Marmara Deniz Araştırmaları Koordinatörlüğü vazifesindeki Profesör Rolando Armijo, Marmara Denizi’nde, İstanbul’a en yakın 70 kilometre uzunluğundaki fayın kırılacağını tabir etmişti. Toplantı sonunda yapılan açıklamalarda, 30 yıl içinde 7’den büyük bir zelzelenin yaşanma ihtimali yüzde 70 olarak ortaya koyulmuştu.
Ancak Prof. Dr. Şener Üşümezsoy, 2005’te L’Atalente gemisinin sonuçları TÜBİTAK ismine açıklandığında kaydedilenleri özetlerken, “110 km fay Yeşilköy’den Gaziköy’e kadar giden fay aslında bunu 60 kilometresi kırılmış ve bu manada en fazla 50 km bir fay kalmış, Bu da 7’den küçük zelzele yapar diye bu açıklanmıştır” diye konuştu. İki farklı görüşün merkezinde bulunan ‘Büyük İstanbul Depremi’nin olmayacağı ve fayların gücünü büyük oranda boşalttığı tarafında çalışmaları olan Prof. Dr. Üşümezsoy’un 23 Nisan’dan bu yana sıkça duyduğumuzun açıklamasının özeti niteliğindeki yorumu ise şu oldu:
“Oradaki uzaklık ölçüldüğü vakit Silivri çukuruyla Yeşilköy ortası 50 km’dir, fay incelendiği vakit 2 kesimli faydır. Birinci modül Kumburgaz çukurundaki faydır. İkinci fay ise Büyükçekmece’den Yeşilköy’e kadar giden Orta Sırtı kesen faydır. Orta Sırtı kesen fay izi kelam konusu değildir. Bu manada Armijo’nun bu söylediği orta sırtı kesen ikinci fay çürütülmüştür benim tarafımdan. Öteki taraftan o bölgede olan zelzeleler Orta Sırt dediğimiz Çınarcık çukurunun batı kenarındaki olağan fayları Armijo’nun ikinci fayı olarak yorumlama yani A2 dediğimiz Büyükçekmece ile Yeşilköy ortasındaki yanal atımlı fay denmektedir fakat buradaki zelzelelerin tahlili olağan faylardır. Bu manada Armijo evvel 7.8’lik sarsıntısı 180 kilometrelik fayı daha sonra 110 km’lik fayı 7.4’lük sarsıntısı çürütüp 50 kilometrelik 7’lik bir sarsıntı noktasına gelmiştir. Son olarak da hesaplamalarda bu manada Le Pichon’un baskılarıyla 7.2’ye yükseltme durumunda kalmıştır. Ondan sonra gelen Yomomato’nun çalışmaları bu fay 70 km olsa bile 7’lik zelzele yapmayacağı zira fayın 10 km’den sığ olduğunu ortaya çıkardı. Bu bölgede Robert Reilinger’ın GPS çalışmalarında da bu bölgede deformasyon çok düşüktür. 7’nin üzerinde bir zelzele mümkün değildir. 6.5’lik zelzele bile sorgulanır.”
